Een oproep tot ethisch rentmeesterschap

Van 2–4 december 2026 komt de wereld samen in de Verenigde Arabische Emiraten voor de VN-Waterconferentie, mede georganiseerd door Senegal en de VAE. Zes interactieve dialogen vormen de kern: 1) water voor mensen, 2) water voor welvaart, 3) water voor de planeet, 4) water voor samenwerking, 5) Water in multilaterale processen en 6) investeren voor water.

In aanloop hiernaartoe heeft de VN de tweede wereldwijde online consultatie geopend (deadline 17 oktober 2025). Maatschappelijke organisaties, academici, inheemse volkeren, lokale gemeenschappen, bedrijven en burgers worden uitgenodigd hun ideeën te delen voor de conceptnota’s die de conferentie zullen sturen.

Maar voorbij de doelstellingen rijst een diepere vraag: welke ethiek bepaalt onze relatie met water? Te vaak wordt water louter gezien als economisch goed. We moeten water erkennen als de essentie van het leven, als levensader van ecosystemen en fundament van veerkrachtige samenlevingen.

De conferentie zou ons richting een waterethiek moeten bewegen, waar rivieren en grondwater als levende systemen met rechten worden beschouwd. Een systeem- en veerkrachtbenadering kan de huidige fragmentatie overstijgen, en regeneratief waterbeheer kan ecosystemen herstellen, gemeenschappen versterken en verenigen rond een gemeenschappelijk doel.

👉 Dien uw bijdrage in: VN-Waterconferentie 2026 Consultatie

Het burger- en onderzoeksproject Drinkbare Schelde droomt van een rivier die weer zo schoon is dat je er veilig uit zou kunnen drinken. Het initiatief, ontstaan bij de Nederlandse stichting Drinkable Rivers, brengt organisaties en vrijwilligers uit Frankrijk, België en Nederland samen. Onder de noemer Drinkbare Schelde werken zij samen met burgers, scholen en wetenschappers om de waterkwaliteit van de rivier te meten en te verbeteren. Via citizen science worden op verschillende plaatsen waterstalen genomen en geanalyseerd, waardoor vervuilingsbronnen en trends beter in kaart komen. Naast data verzamelt het project vooral bewustzijn: een drinkbare Schelde vraagt om een nieuwe omgang met landbouw, industrie, afval en natuur.

Irrawaddy Earth sluit zich nu actief aan bij dit initiatief en neemt een belangrijke rol op in Vlaanderen. De organisatie coördineert het Vlaamse deel van de Drinkbare Schelde-wandeling 2025, schreef mee aan een eerste draft van de intentieverklaring voor een Drinkbare Schelde en zet zich in voor community building rond het thema. Daarmee helpt Irrawaddy Earth het project versterken en meer mensen en organisaties te verbinden met de droom van een schone, gezonde en uiteindelijk drinkbare Schelde.

Na tien jaar werking onder de naam Vrienden van Mbala-Mbala gaat de organisatie vanaf nu verder als Irrawaddy Earth vzw. Met de naamsverandering wil de vereniging haar bredere inzet voor duurzaam waterbeheer, klimaatresistentie en samenwerking met gemeenschappen in het Globale Zuiden beter weerspiegelen.

De voorbije jaren ondersteunde de vzw lokale projecten rond erosiebestrijding, regenwaterbeheer, ravijnherstel, landbouw en capaciteitsopbouw. Onder de nieuwe naam blijft Irrawaddy Earth zich inzetten voor sterke gemeenschappen en een gezonde leefomgeving, samen met partners en sponsors.

Dit jaar bestaat Vrienden van Mbala-Mbala 10 jaar. De eerste jaren als feitelijke vereniging, sinds 2018 als VZW. In die periode werd, samen met de lokale gemeenschap, gewerkt aan oplossingen voor enkele van de grootste uitdagingen in de wijk. Dankzij gezamenlijke inspanningen werden projecten gerealiseerd rond het bestrijden van erosie, duurzaam regenwaterbeheer, ravijnherstel en capaciteitsopbouw voor lokaal projectbeheer. Daarnaast werd ook een landbouwproject ondersteund, wat bijdroeg aan meer voedselzekerheid voor de bewoners.

In totaal werd de voorbije tien jaar 57.000 euro ingezameld voor deze initiatieven. Dit was mogelijk dankzij de trouwe steun van vrienden en familie, én de genereuze bijdrage van sponsors zoals OSJ Steunfonds vzw, Antea Group en de Koning Boudewijnstichting.

Met deze steun kon niet alleen concreet werk worden verzet op het terrein, maar werd ook een stevig fundament gelegd voor duurzame verandering. Vrienden van Mbala-Mbala kijkt met dankbaarheid terug op dit eerste decennium en met vertrouwen vooruit naar de toekomst.

Begin april 2025 werd Kinshasa, de miljoenenstad in Congo, zwaar getroffen door hevige regenval die leidde tot overstromingen en aardverschuivingen. Meer dan 60.000 mensen raakten getroffen en minstens 170 levens gingen verloren.

In een analyse voor CIMIC-VZW plaatst Tom D’Haeyer, water- en klimaatexpert bij Irrawaddy Earth, deze ramp in een bredere context. Hij wijst erop dat de kwetsbaarheid van Kinshasa niet enkel te maken heeft met extreme weersomstandigheden, maar vooral met de snelle en ongecontroleerde stadsuitbreiding, gebrekkige infrastructuur en het ontbreken van degelijk afval- en waterbeheer.

Hoewel zware regenval vaker zal voorkomen volgens klimaatvoorspellingen, benadrukt D’Haeyer dat structurele oorzaken zoals chaotische stadsplanning, aantasting van natuurlijke buffers en complexe landrechten de tol van deze ramp aanzienlijk verergeren. “Het begrijpen van de sociale en historische machtsstructuren rond landgebruik is minstens zo belangrijk als het analyseren van hydrologische processen,” besluit hij.

Link: Overstromingen in Kinshasa: meer dan alleen een natuurramp – CIMIC vzw

In Kinshasa (DR Congo) kampen verschillende wijken met zware erosie en overstromingen na hevige regenval. Vooral in Livulu, waar in 2019 een aardverschuiving tientallen doden veroorzaakte, is de nood hoog. Om dit aan te pakken werd het Kikesa-project opgezet, een samenwerking tussen de Association Internationale pour le soutien du Centre Kikesa (AICPKK), de Universiteit van Kinshasa (UNIKIN), de KU Leuven – AFD en verschillende internationale partners.

Het project richt zich op duurzaam regenwaterbeheer en ravijnherstel. Concreet omvat dit het opvangen van regenwater via citernes, de aanleg van ondergrondse afvoertunnels en buffers, de bouw van een betonnen opvangput en het aanleggen van vegetatie die erosie tegengaat. Daarnaast wordt gewerkt aan community building, sensibilisering en de zoektocht naar duurzame alternatieven voor afvaldumping in ravijnen.

Tom D’Haeyer ondersteunt dit project als technisch adviseur voor Antea Group/Vrienden van Mbala-Mbala. Onder meer door advies over de hydrologische berekeningen (Antea Group), de keuze van materialen, technieken en de duurzame inrichting van waterafvoer en ravijnherstel. Daarmee dragen we bij aan de versterking van de klimaatresistentie van kwetsbare wijken in Kinshasa en aan de opbouw van lokale kennis en capaciteit.

Impact erosiebestrijding Mbala-Mbala?

De eerste schetsen en plannen voor een systematische aanpak voor het bestrijden van erosie en het herstellen van ravijnen dateren reeds van 2015. De interventies werden geleidelijk opgebouwd, met vallen en opstaan. Wat is de stand van zaken? Er zijn geen degelijke topografische opmetingen beschikbaar om de evolutie te kunnen meten.

Wel staat het vast dat de ravijn Kamanyola waar de meeste interventies hebben plaatsgevonden er nu beter aan toe is dan vijf jaar geleden. De verdere ontwikkeling (verdiepen en verbreden) van de ravijn – en hiermee eveneens het risico op van verlies van huizen – werd vermeden. Het staat vast dat op verschillende plaatsten waar dammen werden gebouw het niveau van de bedding hoger ligt, en de sectie breder is. Het afstromende water is hierdoor beter beheersbaar en richt minder vernieling aan op zijn weg langsheen de ravijn.

Belangrijker is de vaststelling dat ingrepen die stroomopwaarts van de ravijn plaatsvonden, het gewenste effect hebben behaald. Langsheen (A) de weg werd een grote hoeveelheid water afgevoerd bij regenbuien. Dit afstromende water lag aan de basis van de ravijnvorming. De retentiestructuren die sinds enkele jaren werden aangelegd, en het regelmatige onderhoud, hebben ervoor gezorgd dat de hoeveelheid water dat zijn weg vindt naar de ravijn drastisch is verminderd.

Welke actie in de toekomst?

In 2021 zal onderhoud van dammen en waterretentiestructuren worden verder gezet. Er zal verder worden geëxperimenteerd met aangepaste technieken en er zal verder worden ingezet om vetiver als erosiebestrijdingsmiddel. De evaluatie in de ravijn leert dat bepaalde punten meer gevoelig zijn dan andere, hier bieden de kleine dammen onvoldoende weerstand.

Op deze plekken wordt overwogen om hogere en bredere dammen aan te brengen. Grotere constructies kunnen gaan fungeren als retentiestructuren in de ravijn, maar brengen ook hogere risico’s met zich mee, indien deze zouden falen bij extreme omstandigheden. Dit vraagt verder studiewerk en opbouwen van kennis en ervaring.

Een belangrijker aspect is echter het verstreken van het draagvlak en de participatie in de wijk. In de meeste staten (C) krijgt het afstromende water nog steeds vrij spel omdat inwoners moeilijk tot inzicht komen en te overtuigen zijn van de noodzaak van eenvoudige maatregelen om water zoveel mogelijk bij de bron vast te houden en te laten infiltreren om zo geulvorming in de wegen en ernstigere vormen van ravijnvorming tegen te gaan. Sensibiliseren is nodig om steun te krijgen en om vandalisme tegen te gaan.

Om de slaagkansen te verhogen zal in eerste instantie met – en via – lokale scholen worden gewerkt. Er zal een lessenpakket of modules worden samengesteld en er wordt een training voorzien voor de vrijwilligers van AVES die deze acties in scholen zullen uitvoeren. Een verder uitgewerkt voorstel met plan van aanpak wordt in het eerste kwartaal uitgewerkt. Dit wordt de inzet voor 2021!

Wat een gestage groei had moeten worden, na een goede start in 2019, werd een jaar van afwachten. We volgen de regels strikt, het organiseren van activiteiten – dus ook fundraisingsactiviteiten- werd moeilijk, tot quasi onmogelijk. Een koekjesverkoop organiseren, een wafelbak of spaghettislag, leek plots niet meer zo evident.

Gelukkig konden we wel nog op sympathie en giften rekenen. Waardoor we 9.000 euro konden overmaken aan onze partners in Kinshasa om verder te werken aan de acties die in 2019 werden opgestart. Een jaarverslag hiervan volgt spoedig.

Hartelijk dank aan allen die hun steentje bijdroegen in dit bizarre jaar.

COVID heeft ook een impact gehad op de activiteiten van Mbala-Mbala. De problemen veroorzaakt door erosie blijven actueel, de toegang tot drinkwater blijft precair maar de aandacht die naar deze problemen ging in 202

0 moest even wijken voor het virus. De activiteiten die we hadden voorzien om met de Vrienden van Mbala-Mbala steun te bieden vielen in het water. De uitwisseling van vrijwilligers om te werken rond organisatieversterking en training in regenwaterbeheer en sanitatie, ging niet door.  En een solidaire maaltijd zoals die in 2019 plaats vond moest noodgedwongen wijken.

Net zoals velen bij ons het moeilijk kregen met het wegvallen van de doodgewoonste dingen, en het sociale leven zich tot de eigen kleine bubbel ging beperken, gingen vrienden in Kinshasa zich eenzaam voelen. Niet omwille van quarantaine of thuiswerken zoals bij ons, maar door het gebrek aan contact én perspectief. Wanneer zal dit achter de rug zijn? Wanneer zal de aandacht van de wereld ook terug een beetje naar de noden van de bevolking in Kinshasa terugkeren? Er wordt intensief opgeroepen tot solidariteit, en die is er, maar gaat nu even in de eerste plaats naar noden in de zorg en voor zorgbehoevenden die rechtstreeks of onrechtstreeks slachtoffer zijn van de pandemie. Die solidariteit is mooi, en is nodig. We proberen om de aandacht te verdelen, om ook aan onze vrienden in Kinshasa te blijven denken.

Hoe is het eigenlijk met die pandemie in Kinshasa? Er dringen slechts sporadisch berichten door over COVID-19 in Kinshasa en ook, zoals vaak het geval, is er lokaal niet veel meer informatie te rapen. Een duidelijk beeld krijgen van de situatie is moeilijk, al niet het minst door de vele fake-news-berichten die de rond doen. Het Johns Hopkins Coronavirus Center maakt op 2 december (2020) melding van 13.281 gevallen en 337 geregistreerde doden waarvan de grote meerderheid in Kinshasa. Dat is bijzonder laag in een stad van meer dan 12 miljoen inwoners. Waarom deze cijfers zo laag zijn is niet helemaal duidelijk. Algemeen wordt aangenomen dat deze cijfers een onderschatting zijn. De testcapaciteit laat te wensen over met slechts één laboratorium en wachttijden tot twee weken om het resultaat te kennen. Toch lijkt het aantal rechtstreekse slachtoffers drastisch lager te liggen dan in de meeste westerse landen het geval is. De efficiënte aanpak van de overheid? Misschien. Het land heeft ervaring met het beheersen van epidemieën, denk maar aan de verschillende ebola-uitbraken. Al snel na de eerste vaststellingen in maart werden in Kinshasa maatregelen genomen. Tot het afsluiten van het volledige standscentrum toe. Er werden campagnes gehouden om het dragen van mondmaskers aan te moedigen, om drukke plaatsen zoals markten te vermijden en om de handen goed te wassen. Nobele bedoelingen, maar mensen moeten naar de markt om hun handeltje te drijven of om in de noodzakelijke levensmiddelen te voorzien! En handen wassen zonder water? Daarbij komt ook dat mensen achterdochtig zijn, media maken melding van wijken waar men niet in het virus geloofd en de maatregelen wegwuift.

Bij anderen zit de schrik er dan toch wel in. Artsen Zonder Grenzen maakt melding van een grote terugval van consultaties in hun centra. Net als bij ons het geval was, stellen mensen zorg uit. Ook dit zal gevolgen hebben.  De lage cijfers zijn mogelijks te verklaren door de jonge bevolking die over het algemeen minder vatbaar lijkt te zijn. En zij die wel met een precaire gezondheidstoestand te maken hebben, sterven aan banale kwalen net zoals in pre-COVID-tijden.

Als onderdeel van een flexibel verloningspakket, kregen medewerkers in dit jaar de mogelijkheid een deel van het salaris af te staan voor een goed doel.

De Vrienden van Mabla Mbala ontvingen 342 euro.

In het kader van de Warmste week in 2019 brachten acties opgezet door medewerkers, waaronder een wafelbak op kantoor en deelname aan de warmathon 1.070 euro op.

Enkele medewerkers staken ook al een handje toe op de eerste solidaire maaltijd die we in 2019 organiseerden.

Hartelijk dank!